‘Buaidh is piseach’ – Comhdháil faoi Ghaeilge na hAlban #gaidhlig #gaeilge

Reáchtáil meitheal machnaimh Pharlaimint na hAlban Scotland’s Futures Forum comhdháil faoi Ghaeilge na hAlban ar 6ú Nollaig. Is é ‘Buaidh is piseach – Scotland 2030: Gaelic – what would success look like?’ a b’ainm di.

B’é aidhm ná comhdhála breathnú ar aghaidh ar an áit a d’fhéadfadh agus ba cheart a bheith ag Gaeilge na hAlban in 2030 agus níos faide anonn.

Ós rud é gur thug duine dár lucht labhartha a aitheasc uaidh i nGaeilge, shíl muid go mba mhaith an rud é post blag a scríobh i nGaeilge dár cuid léitheoirí Gaeilge in Albain agus in Éirinn beirt!

Bhí an Ceann Comhairle Cainneach Mac an Taoisigh sa chathaoir agus chuala muid ó mheitheal cainteoirí: An tOllamh Wilson McLeòid (Ollscoil Dhún Éideann); craoltóir, iriseoir agus ceoltóir Màiri Anna NicUalraig agus An tOllamh Tadhg Ó hIfearnáin (Coláiste na hOllscoile, Gaillimh).

Más rud é nach raibh tú i láthair, is féidir leat breathnú ar na léachtaí agus ar thráth na gceist atá le fáil ar líne anois.

Físeán de na himeachtaí sa dá Ghaeilge):

Físeán de na himeachtaí le leagan Béarla:

Ina dhiaidh seo bhí ceardlanna ar siúl agus, cé nár taifeadadh iad seo, beidh tuarascáil lán scríofa faoin gcomhdháil á cur i dtoll a chéile againn go luath amach anseo ina mbeidh na tuairimí agus na moltaí ar fad.

Anseo thíos roinnt de na príomhphointí a rinneadh sna ceardlanna:

• Is maith an deis a fháil teacht le chéile mar phobal le ceisteanna a théann i bhfeidhm ar Ghaeilge na hAlban a phlé – ní tharlaíonn sé seo minic go leor.
• Tá sé tábhachtach go ndéanfar Gaeilge na hAlban a normalú i seirbhísí, i bpolasaí agus i straitéis i bpobail Ghaelachas.
• Tá gá le hionaid ina mbeidh daoine in ann feidhm a bhaint as Gaeilge na hAlban agus chualathas go raibh moil Ghaelacha riachtanach i bpobail thraidisiúnta Ghaelacha (mar shampla, Cnoc Soilleir in Uibhist) agus i gcathracha ar nós Glaschú, Dún Éideann agus Inbhear Nis.
• Tá forbairt eacnamaíoch thar a bheith tábhachtach do na pobail Ghaelacha ach tá sé bunriachtanach amach is amach go gcuirfear Gaeilge na hAlban ag croí tionscnamh forbartha eacnamaíochta. Ia maith a d’fhéadfadh forbairt eacnamaíoch nach dtugann tús áite do Ghaeilge na hAlban dochar seachas maitheas a dhéanamh don teanga.
• Tá na pobail i gcroílár fhorbairt na teanga ach teastaíonn tacaíocht, maoiniú agus treorú ón taobh amuigh uathu freisin, ón Rialtas, ó na hollscoileanna agus ó ghrúpaí eile poiblí, deonacha agus príobháideacha leis an mbeart a dhéanamh. Teastaíonn cumhacht breise ó na pobail le cabhrú leo leis seo.
• Tá an teaghlach ríthábhachtach agus níl aon rud chomh tábhachtach don teanga le seachadadh ó ghlúin go glúin.
• Tá oideachas Gaeilge thar a bheith tábhachtach agus ba cheart é a fhorbairt agus a leathnú, le breis tacaíochta agus múinteoirí. Níor cheart dúinn a bheith ag súil, áfach, go dtiocfaidh feabhas ar scéal na Gaeilge trí oideachas amháin. Tá deiseanna taobh amuigh den scoil ag teastáil freisin.
• Tá féiniúlacht tábhachtach don teanga. Caithfidh muintir na hAlban i gcoitinne a bheith níos mothálaí faoin teanga agus tá infheictheacht agus inchloisteacht tábhachtach le haghaidh seo. Tá gá le gníomh le feabhas a thabhairt ar mhisneach Gaeilgeoirí – an dá rud cainteoirí dúchais agus daltaí Gaeilge chun úsáid agus seachadadh ó ghlúin go glúin a spreagadh.

Níl anseo ach achoimre sciobtha – beidh i bhfad níos mó inár dtuarascáil dheireanach a fhógróidh muid anseo agus ar na meáin shóisialta a luaithe agus a bheidh sí curtha i gcrích.

Tá físeán gearr déanta againn le roinnt de na príomhphointí a ardaíodh. Seo an leagan i nGaeilge na hAlban:

Agus seo an leagan i mBéarla:

Má tá tuairimí ar bith agat ar aon rud a ardaíodh ag an gcomhdháil, cuir scéala chugainn ar Twitter leis an haischlib #Alba2030 nó ag an seoladh ríomhphost anseo thíos.

Alasdair MacCaluim

gaidhlig@parliament.scot

Gaelic 2030 conference – summary #gàidhlig #cleachdi

The Scottish Parliament’s think-tank Scotland’s Futures Forum held a conference about Gaelic on the 6th of December. It was entitled ‘Buaidh is piseach – Scotland 2030: Gaelic – what would success look like?’

The aim of the conference was to look forward at the position that Gaelic could and should have in 2030 and further on.

The presiding officer Ken Macintosh MSP was in the chair and we heard from panel of speakers: Professor Wilson McLeod (University of Edinburgh); broadcaster, journalist and musician Mary Ann Kennedy and Professor Tadhg Ó hIfearnáin (NUI Galway).

If you weren’t present, you can watch the lectures and the question and answer session which are now available online.

Video of the proceedings in the original languages (Gaelic and Irish):

 

Video of the proceedings with English interpretation:

This was followed by workshops and while these weren’t recorded, we will shortly be making a full written report of the conference containing all their views and recommendations.

Here are some of the main points made in the workshops:

• It’s good to get the chance to come together as a community both to meet up and to discuss issues affecting Gaelic – this doesn’t happen often enough.
• It is important that Gaelic is normalised in services, policy and strategy in Gaelic communities.
• There is a need for places where people can use Gaelic and it was heard that Gaelic hubs were necessary both in traditional Gaelic communities (e.g. Cnoc Soilleir in Uist) and also in cities like Glasgow, Edinburgh and Inverness.
• Economic development is hugely important for traditional Gaelic communities but it’s absolutely essential that Gaelic be placed at the heart of economic development initiatives . Economic development which doesn’t mainstream and prioritise Gaelic could well do more harm than good to the language.
• Communities are at the centre of language development but they require support, funding and guidance from outside too, from the Government, universities and other public, voluntary and private groups in order to succeed. Communities need to have more power to to help them in this.
• The family is crucial and nothing is as important for the language as inter-generational transmission.
• Gaelic education is hugely important and should be developed and expanded with further support and more teachers. We shouldn’t expect, however, that the situation of Gaelic will be improved through education alone. Opportunities outside the school are needed too.
• Identity is important for the language. The people of Scotland as a whole need to be more aware of the language and visibility and audibility is important for this. Action is needed to improve the confidence of Gaelic speakers by encouraging a strong linguistic identity – both for native Gaelic speakers and for pupils in Gaelic medium education to encourage use and inter-generational transmission.

This is only a quick summary – there will be much more in our final report which we will publicise here and on social media as soon as it is completed.

We have also made a short video with some of the main points raised. Here is the Gaelic version:

And here is the English version:

If you have any thoughts on anything raised at the conference, why not let us know on twitter with the hashtag #Alba2030.

Alasdair

Alasdair.maccaluim@parliament.scot

Geàrr-chunntas air Co-labhairt #Alba2030 #gaidhlig

Chùm Fòram Alba air Thòiseach, tanc smaoineachaidh Pàrlamaid na h-Alba co-labhairt mun Ghàidhlg air 6 Dùbhlachd. B’ e ‘Buaidh is piseach – cò ris a bhiodh soirbheas dhan Ghàidhlig coltach’ an t-ainm a bh’ oirre.

B’ e amas na co-labhairt coimhead air adhart ri suidheachadh na Gàidhlig ann an 2030 agus nas fhaide air adhart agus gus beachdachadh air na bhiomaid ag iarraidh.

Bha an t-Oifigear Riaghlaidh Ken Mac an Tòisich BPA anns a’ chathair agus chuala sinn beachdan bho phanal de luchd-labhairt: An t-Àrd-ollamh Wilson MacLeòid (Oilthigh Dhùn Èideann); craoladair, neach-naidheachd is neach-ciùil Màiri Anna NicUalraig agus  An t-Àrd-ollamh Tadhg Ó hIfearnáin (Ollscoil na hÉireann Gaillimh).

Mur an robh thu an làthair, faodaidh tu a’ coimhead air na h-òraidean agus air na ceistean oir chaidh a’ cho-labhairt a chraoladh beò agus tha a’ bhideo a-nis ri fhaighinn air loidhne.

Bhidio sna cànanan tùsail:

 

Bhidio le eadar-mhìneachadh Beurla:

 

Bha bùithtean obrach againn às dèidh làimh agus ged nach deach seo a chraoladh, bidh sinn a’ dèanamh làn aithisg sgrìobhte den cho-labhairt a’ gabhail a-staigh beachdan agus molaidhean nam bùithean-obrach ann an ùine nach bi ro fhada. Tha fios a sgaoileadh fad is farsaing nuair a bhios seo deiseil.

Tha cuid de na prìomh phuingean a rinneadh sna bùithean-obrach, gu h-ìosal:

• Tha e math a bhith a’ faighinn cothroman tighinn còmhla mar choimhearsnachd gus coinneachadh agus beachdachadh air cùisean ann an saoghal na Gàidhlig – cha bhi seo e a’ tachairt tric gu leòr.
• Tha e cudromach gum bi a’ Ghàidhlig ga h-àbhaisteachadh ann an coimhearsnachdan Gàidhlig ann an seirbheisean, poileasaidh, ro-innleachd, planadh is mar sin air adhart.
• Feumaidh àrainnean a bhith ann far an urrainn do dhaoine Gàidhlig a chleachdadh agus chaidh a ràdh cho cudromach sa bhiodh ionadan /co-ionadan Gàidhlig an dà chuid ann an coimhearsnachdan traidiseanta na Gàidhlig (m.e Cnoc Soilleir ann an Uibhist) agus cuideachd ann ann an àiteachan mar Inbhir Nis, Glaschu agus Dùn Èideann.
• Tha leasachadh eaconamach air leth cudromach airson coimhearsnachdan Gàidhlig ach tha e ro-chudromach gum bi a’ Ghàidhlig aig cridhe nan iomairtean leasachaidh eaconamach no dh’fhaodte gun dean iad cron seach feum dhan chànan.
• Tha coimhearsnachdan aig cridhe leasachadh cànain ACH feumaidh iad taic, maoineachadh is stùireadh bhon taobh a-muigh cuideachd bhon Riaghaltas, oilthighean agus buidhnean poblach, saor-thoileach is prìobhaideach eile ma tha iad gu bhith soirbheachail. Feumaidh barrachd cumhachd a bhith aig na coimhearnachdan cuideachd.
• Tha an teaghlach fìor chudromach agus chan eil rud sam bith cho cudromach ri tar-chur san teaghlach.
• Tha foghlam Gàidhlig air leth cudromach agus feumar a leasachadh le barrachd taic is luchd-teagaisg. Cha bu chòir dhuinn a bhith an dùil, ge-tà, gun tig piseach air cor na Gàidhlig tro fhoghlam a-mhàin. Tha feum air cothroman taobh a-muigh na sgoile cuideachd.
• Tha dearbh-aithne cudromach dhan chànan. Tha e cudromach gum bi muinntir na h-Alba nas mothachaile air a’ Ghàidhlig agus gum bi oidhirpean ann gus misneachd a thogail am measg luchd-labhairt na Gàidhlig gus am bithear a’ brosnachadh dearbh-aithne cànain làidir am measg luchd-labhairt na Gàidhlig, an dà chuid daoine ann am FtG agus luchd-labhairt aig a bheil Gàidhlig bho thùs.

Sin dìreach geàrr-chunntas – bidh tòrr a bharrachd san aithisg dheireannach againn!

Rinn sinn bhideo goirid le cuid de na prìomh phuingean cuideachd.

Ma tha beachd sam bith agaibh air rud sam bith mun cho-labhairt, leig fios air twitter leis na taga #Alba2030.

Alasdair

Alasdair.maccaluim@parliament.scot