Ceithir Bliadhna Deug

Tha an t-oifigear foghlam againn le Gàidhlig Mairead NicEacharna gu bhith a’ leigeil dhi a dreuchd a dh’aithghearr. San artaigil seo, tha i a’ coimhead air cuid de na h-àiteachan a chunnaic i tron obair aice. Ma tha Gàidhlig agad agus tu airson a bhith nad oifigear foghlaim còmhla ruinn, faic am fiosrachadh seo.

Às dèidh 14 bliadhna ag obair don phàrlamaid mar Oifigear Foghlaim an Iar agus Gàidhlig, tha m’ obair air mo thoirt do iomadh ceàrn de dh’Alba, agus ’s e dùthaich air leth bòidheach a th’ innte. Tha i inntinneach cuideachd, le eachdraidh na laighe mun cuairt ann an cnapan. Uaireannan thig thu air baile beag is gheibh thu a-mach gun tàinig cuideigin no rudeigin ainmeil às, no gun do thachair rudeigin cudtromach ann, no gu bheil ceangal aige gu rudeigin air taobh thall an t-saoghail. Dìreach smaoinich air Langholm. Chan eil fiù ‘s 2000 neach a’ fantail ann, ach rugadh am bàrd William (“There’s nae luck aboot the hoose”) Mickle ann, dh’ionnsaich an t-ionnlaidear Thomas Telford clachaireachd ann, agus b’ ann às a thàinig teaghlach Neil Armstrong, a’ chiad duine a choisich air a’ ghealaich.

Langam – The Muckle Toun

Anns an aon siorrachd cuideachd tha Caisteal Chair Labharaig (Caerlaverock), cathair nam Maxwells, an t-aon caisteal trì-ceàrnach ann an Alba. Ann an Siorrachd Cille Chuithbeirt (Kirkcudbright) tha Tùr Orchardton, an t-aon taigh-tùir cruinn ann an Alba agus a’ cumail le cruinn, ann an Ìle tha an aon eaglais chruinn.

Tha caistealan gu leòr ann an Alba, gach fear ag innse sgeulachd mu na daoine, an eachdraidh agus na sgìrean anns a bheil iad. Uaireannan chì thu ceangal eadar àitichean no teaghlaichean gu math fada bho chèile, mar Chaisteal Threave ann an Gall-Ghàidhealaibh agus Port an Eilein (Finlaggan) ann an Ìle. Thogadh Caisteal Threave le Gilleasbuig Dùbhghlas (“the Grim”), Morair Ghall-Ghàidhealaibh, ann an 1369 air eilean beag ann an Abhainn Dhè.

Nan toireadh tu sùil air Port an Eilein ann an Ìle, cathair Rìghrean nan Eilean, mun àm sin bhiodh an dà àite cosail ri chèile. Ged nach do sheas an caisteal a bha air Eilean na Comhairle fada idir, bha na toglaichean air Eilean Mòr cleachdte le Clann Dòmhnaill fad linntean. Bha co-chòrdadh ann eadar an dà theaglach cuideachd san aramach de 1451.

B’ ann san eaglais ann Dùn Phrìs a mhurt Raibeart Brus Iain Cuimneanach, ach bha eaglaisean is abaidean gu leòr eile faisg air làimh a b’ urrainn dha cleachdadh, mar Dhùn Droighean (Dundrennan) (1142), Gleann Lus (Glenluce) (c1190), Sweetheart (1273). B’ ann an Dhùn Droighean a chuir a’ Bhanrìgh Màiri seachad a h-oidhche mu dheireadh de shaorsa mus d’ rinn i a turas mi-shealbhach a Shasainn ann an 1568.

Ann an Glaschu ’s e an Àrd-eaglais an togalach as sine. Thogadh a’ mhòr-chuid sa cheathramh linn deug, ach bha togalach ann nuair a bha Raibeart I beò. Tha i fhathast air a cleachdadh mar eaglais, mar a tha an aon eaglais eile ann an Alba a thàinig tron Ath-leasachadh gun chron. ’S e sin Àrd-eaglais an Naoimh Magnus ann an Kirkwall, a chunnaic mi air turas a dh’Arcaibh. Thòisich obair oirre ann an 1137.

Tha iomadh togalach agus sealladh Albannach ainmeil cuideachd tro fhilmichean, mar Chaisteal Chiosmuil, Barraigh. Thogadh e sa chòigeamh linn deug mar chathair Chloinn Nèill ach bidh cuid nas eòlaiche air bho Whisky Galore.   

Aithnichidh cuid drochaid rathad-iarrainn Ghleann Fhionnainn, togte eadar 1897-1901, bho Harry Potter. Rud beag air falbh tha carragh-chuimhne ann do na Seumasaich a thàinig a-mach ann am Bliadhna Theàrlaich.

Drochaid Ghleann Fhionnainn

Caisteal Eilean Donnain

Chaidh caisteal Eilean Donnain a chleachdadh ann an iomadh rud, bho Bonnie Prince Charlie gu The World is Not Enough, agus chan ann dìreach ann am filmichean. Chuir cuideigin ainmeil “an caisteal a chuir mìle cnogan arain goirid air bhog” air.

Tha na h-eileanan air fad bòidheach agus thug m’ obair mi do sgoiltean ann an Ìle, Diùra, Giogha, Muile, Eilean Ì, Ruma, Eige, An t-Eilean Sgitheanach, Barraigh, Uibhist a Deas agus Tuath, Beinn nam Fadhla, Na Hearadh agus Leòdhas. Air an rathad a Bharraigh dh’fhalbh mi a dh’Èirisgeigh, eilean ainmeil mar an àite far an tàinig am Prionnsa Teàrlach gu tìr ann an 1745, agus an SS Politician ann an 1941. A rèir FIFA tha e ainmeil cuideachd ‘son pàirc ball-coise sònraichte.

Air tìr-mòr tha a h-uile seòrsa rud air oirthir an Iar, bho bhailtean mòra mar Ghlaschu, bailtean nas bige mar an t-Seanchair (Sanquhar), far a bheil Oifis a’ Phuist as sine san t-saoghal (1712) beanntan is gleanntan mar Ghleann Comhainn, far an robh an do mhurt an riaghaltas Clann Mhic Iain ann an 1692, gu h-àitichean iomallach mar an Druim Mòr far a bheil an sgoil as fhaide deas ann an Alba.

Oifis a’ Phuist – An t-Seanchair

Gleann Comhainn

Nan rachadh tu sìos don taigh-sholais rud beag deas air, shaoileadh tu gum b’e Maol nan Gall oir an t-saoghail ged nach eil e fada air falbh idir bhon t-Sròin Reamhair.

Oir an t-saoghail? Mull nan Gall

Às bith càit an tèid thu air feadh na dùthcha chì thu rudeigin a chuireas tlachd air an turas. O – agus chì Oifigear Foglaim sgoilearan cuideachd!

Mairead NicEacharna

Fios naidheachd: BPA a’ nochdadh plana-gnìomha airson ath-leasachaidhean èiginneach thar Roinn a’ Cheartais #gàidhlig

Ann an aithisg ùr a chaidh fhoillseachadh an-diugh, tha Comataidh Ceartas Eucorach Pàrlamaid na h-Alba ag innse cuid de na h-atharrachaidhean geàrr-ùine agus fad-ùine a tha iad airson gun tèid a dhèanamh ann an roinn ceartas na h-Alba.

Às dèidh sreath de dh’èisteachdan air cùisean ceartais a’ gabhail a-steach:

– buaidh COVID air an roinn,
– cùirtean,
– prìosanan agus ath-leasachadh prìosain,
– còraichean agus taic luchd-fulaing,
– fòirneart an aghaidh bhoireannaich is nigheanan,
– eucoir òigridh, fuasglaidhean ceartas coimhearsnachd agus roghainnean eile an àite grèim,
– taic laghail, agus
– mì-chleachdadh dhrugaichean agus an siostam ceartas eucorach,

tha a’ Chomataidh a’ mìneachadh na tha iad airson gun tèid a dhèanamh gus builean anns na raointean sin a leasachadh, agus a’ feuchainn ri fuasglaidhean fhaighinn do chuid de na duilgheadasan fad-ùine san t-siostam.

Am measg barrachd air 60 gnìomh a tha iad air a chur an cèill don Riaghaltas na h-Alba agus na buidhnean com-pàirteachaidh aige leithid seirbheis nam prìosan, cùirtean agus luchd-casaid tha:

• Leasachadh phrìosanan agus lùghdachadh ath-eucoir, a’ gabhail a-steach le bhith:
– A’ toirt air ais an sgeama Throughcare dhaibhsan a tha a’ fàgail a’ phrìosain,

– A’ dèanamh cinnteach gu bheil clann fo aois 18 a chumail ann an cùram tèarainte seach HMPYOI Polmont,

– A’ dèiligeadh ris na h-ìrean àrda de dhrogaichean agus buaidh bhuidhnean droch eucoir agus eucoir eagraichte ann am prìosanan, agus
– A’ toirt barrachd cothrom air a’ bhlàr a-muigh agus gnìomhan brìgheil do dhaoine a tha sa phrìosan.

• Leasachadh taic do luchd-fulaing agus luchd-fianais, a’ gabhail a-steach le bhith:
– Ag ath-bhreithneachadh air an Sgeama Fios Luchd-fulaing, a’ toirt a-steach measadh a bheil iad a’ cur barrachd uallaich air luchd-fulaing le bhith a’ cur fios thuca nuair nach eil dùil aca ris;
– A’ toirt aon neach-conaltraidh, sa bheil tuigse mu tràma, don fheadhainn a tha ag agairt eucoir feise, fad na h-ùine gus an tèid imeachdan laghail a thoirt gu crìch;
– Ag atharrachadh togalaichean cùirte gus nach cuir iad luchd-fulaing agus luchd-fianais ann an uiread èiginn (m.e. le bhith a’ tachairt ris an neach fo chasaid gun dùil).

• A’ dèiligeadh ris an ìre àrd de bhàs bho dhrogaichean ann an Alba:
– A’ cur an gnìomh molaidhean Buidheann Gnìomha Bàs bho Dhrogaichean na h-Alba gu luath, cuid dhiubh a’ dol air ais chun Ghiblein 2020;
– A’ dèanamh cinnteach à dòigh-obrach cho-òrdanaichte bho na roinnean ceartais, ceartas sòisealta agus slàinte gus a’ bheàrn seirbheis a lìonadh eadar na tha air a sholarachadh an-dràsta gus cuideachadh dhaoine le duilgheadas dhrogaichean agus na tha a dhìth.

Tha a’ Chomataidh air gealltainn ath-bhreithneachadh cunbhalach a dhèanamh air adhartas mu choinneamh nan gnìomhan sin rè an t-seisein Phàrlamaidich seo, agus nì iad cinnteach gun tèid adhartas a nochdadh gu poblach air duilleagan-lìn na Comataidh.

Thuirt Neach-gairm Comataidh, Audrey Nicoll BPA:

“Tha an rannsachadh againn air roinn ceartas na h-Alba air mòran de dhroch dhuilgheadasan a nochdadh a-rithist.

“Tha fios againn nach gabh iad sin fhuasgladh sa bhad agus chan eil mòran fhuasglaidhean furasta ann. Ach, tha a’ Chomataidh againn airson adhartas fhaicinn anns an t-seisean phàrlamaideach seo.

“Mar charaid ceasnachail do Riaghaltas na h-Alba agus na com-pàirtichean ceartais aige, tha sinn airson gun cleachd iad na molaidhean againn gus adhartas a dhèanamh agus atharrachaidhean a chur an sàs.

“Tha sinn den bheachd gu bheil sinn air plana-gnìomha cothromach is iomchaidh a chur an cèill a dh’fhaodadh leasachadh a thoirt air an roinn ceartas eucorach.

“Bidh sinn a’ cumail sùil air adhartas gu cunbhalach tron chòrr den t-seisean phàrlamaideach seo.”

 Cùl-fhiosrachadh

Tha an aithisg shlàn, a’ toirt a-steach am plana-gnìomha, ceangailte.

Aig toiseach seisean ùr na pàrlamaid san t-Sultain agus san Dàmhair 2021, chùm a’ Chomataidh coinneamhan tòiseachaidh de bhòrd cruinn air prìomh raointean san roinn ceartas eucorach. Gheibhear fiosrachadh mu na coinneamhan sin an seo.

Aithisg bhliadhnail na Pàrlamaid air fhoillseachadh

Dè rinn Pàrlamaid na h-Alba sa bhliadhna mu dheireadh? Cia mheud bile a chaidh aontachadh? Cia mheud ceist a chaidh a chur? Dè na cuspairean a chaidh a dheasbad?

Faigh a-mach ann an Aithisg Bhliadhnail Pàrlamaid na h-Alba a chaidh fhoillseachadh an-diugh.

Mar as àbhaist, tha an aithisg dà-chànanach ann an Gàidhlig agus Beurla. Gheibhear bhidio mun aithisg ann am BSL cuideachd.

Alasdair MacCaluim

Gaelic Development Officer